goed en kwaad in jeugdliteratuur

We hebben in Vlaanderen al een woelig jaarbegin gehad. Een nieuwe seriemoordenaar, een verwoestende gasontploffing, een catastrofale treinbotsing…

Het is boeiend eens te bekijken hoe de mensen die hierbij betrokken zijn in de media worden opgevoerd. Van slachtoffers worden haast bovennatuurlijke helden gemaakt. Ze zouden geen vlieg kwaad doen, waren overal en door iedereen geliefd, hun inzet voor andere mensen wordt dik in de verf gezet. Je zou er haast nederig bij worden. Tegen zulke supermensen verdwijnen wij, gewone stervelingen, in het niets.
Een dader wordt dan weer afgeschilderd als een eenzame zonderling. Zelfs als achteraf blijkt dat zo iemand ook gewoon een vader of een vriend kan zijn, dan wordt dat al gauw een geboren misleider, een gewetenloze manipulist.

Kijk, ik wil hier nu geen discussie voeren over hoe erg de misdaden wel zijn die Ronald J. heeft gepleegd. Ik wil ook niet afdingen op het feit dat slachtoffers best aangename mensen kunnen zijn. Maar ik vind het heel ongezond dat mensen alleen maar eenzijdig naar deze mensen kunnen kijken. Blijkbaar heeft de modale mens dat wit-zwartbeeld nodig om met dergelijk nieuws te kunnen omgaan. Blijkbaar doen we spontaan aan de 'ontmenselijking' van bijvoorbeeld een dader en de ophemeling van een slachtoffer om alles beter te kunnen plaatsen. Mensen kunnen vaak geen andere 'waarheid' aan dan dat de wereld uit goede en slechte mensen bestaat. Met nuancering hebben ze het moeilijk.
Dienen deze polariserende portretteringen de waarheid? Waarschijnlijk niet altijd. Je kan je bijvoorbeeld de vraag stellen of de kinderen van Ronald J. ook op die manier naar hun vader kijken.

Boeken kunnen echter helpen zwart-witdenken te doorprikken. Daarom dat het ontzettend belangrijk is dat er kinderboeken bestaan waarin de scheiding tussen goed en kwaad niet zo gemakkelijk te trekken is. Boeken die niet meedoen aan die voortdurende polarisering. Boeken waarin ook mensen met slechte trekken menselijk worden neergezet. Zodat kinderen een correcter mensbeeld meekrijgen. Zodat ze dingen ook van een andere kant kunnen en durven bekijken.

Zo in de vlugte kom ik al aan enkele boeken die wat dat betreft een nuttige bijdrage hebben geleverd. Weet je er nog meer? Vul maar aan.

Marja - Lies Bate (12+)
Allemaal willen we de hemel - Els Beerten (14+)
Duivelshanden - Heide Boonen (12+)
Het nachtland - Jan de Leeuw (14+)
Al zijn eendjes - Christian Duda (7+)
Right behind you - Gail Giles (14+)
Vallen - Anne Provoost (14+)

Ik zeg wel vaak wat ik niet goed vind aan een boek. Wat is dan wel een eigenschap van goede jeugdliteratuur? Genuanceerd omgaan met goed en kwaad zou er een kunnen zijn. Alhoewel dat ook niet altijd hoeft. Sommige auteurs gaan dan weer zo karikaturaal om met goed en kwaad dat het op die manier ook weer sterk wordt. Maar als het duidelijk is dat het om karikaturen gaat, draagt dat natuurlijk ook bij tot het nuanceringsvermogen van kinderen.

bericht voor de weerman

Beste Frank,

Eerst was wit verrassend, en toen was wit mooi. Wit was idyllisch, sprookjesachtig, schilderachtig. Wit was haardvuur. Wit was lekker dicht bij elkaar.

Maar nu is wit wit. En wit is koud. En wit is glad.

Daarom deze vraag. Wil je in je volgende weerbericht eens een keertje lente voorspellen? Dat is niet moeilijk. Een beetje zon, een temperatuur van boven de vijf, misschien richting de tien. Zeg dat hier en daar de krokussen al beginnen te bloeien. En vertel dat op het middaguur met een trui en buiten de schaduw het al best aangenaam kan zijn.

Het hoeft niet eens waar te zijn. Als je het maar voorspelt. Dan is mijn dag al goed.

valentijnscadeau

geen goud of diamanten ring
zegt hoe eindeloos mijn vertrouwen is
geen boeket van rode rozen
vertelt hoe groot voor u mijn hou'en is
om je te doen weten
hoe diep je me vanbinnen raakt
is frans parfum te vluchtig
en om te laten voelen
hoe graag ik zomaar bij je ben
is dit gedicht te luchtig
dus knoop ik maar een strik
om mijn allerinnigste zoen
en hoop dat jij hem
heel voorzichtig
heel
voorzichtig
zal opendoen

r.i.p. Karsten

De laatste week was hij al ziek. Hij kwam zijn mandje niet uit. Zijn ademhaling grolde. Hij hoestte. En hij at niet. Maar sinds een paar dagen ging het precies weer beter. Gisteren liep hij zelfs weer buiten rond.

Maar toen we vanavond thuiskwamen lag Karsten dood voor zijn mandje.

We hebben (hadden) twee katten. Polle is de schuchtere, maar Karsten liet zich altijd geduldig door Miel strelen, zelfs al was dat tegen de haren in.

Karsten was bijna 10 jaar.

gelezen in de maand januari

De wei van koe (Paul de Moor en Martijn van der Linden) - 6+ =====
De wei geurt naar herfst en munt. De dag gloeit. "Wat een plek!" zegt Koe.
Een boek met enkel eenlettergrepige woorden. Maar een onomstootbaar bewijs dat een literair kinderboek voor beginnende lezers echt kan.

Een wel heel bijzondere kerst (Kristien In'-t-Ven en Geert Vervaeke) - 6+ =====
De aantrekkelijke vormgeving deed me besluiten dit boek te lezen, maar het verhaal bleek een tegenvaller. Nogal rommelig allemaal. Soms lijken er wel stukken te ontbreken.

Reis naar het einde van de wereld (Henning Mankell) - 12+ =====
Het vierde deel over Joel, die zich in dit verhaal losmaakt van zijn vader en zijn teruggevonden moeder en de stap zet naar de volwassen wereld. Erg droog, maar toch mooi en vlot verteld. Een boek dat zeker ontroert. Op de rug staat dat het boek geschikt is voor 10+, maar de thematiek lijkt me toch meer voor 12+.

Als niemand kijkt (Marjolijn Hof en Iris Kuijpers) – 14+ =====
Er bestaat zoiets als het Marjolijn Hof-kwaliteitslabel: dramatische gebeurtenissen via een originele invalshoek toch luchtig en geestig vertellen. Dit boek draagt dat label niet. De invalshoek mocht Marjolijn sowieso niet zelf bedenken. Het verhaal is immers het waargebeurd verhaal van Iris Kuijpers, dat is nu eenmaal eigen aan de Slashreeks. Luchtigheid en geestigheid zouden hier trouwens niet gepast hebben. Het verhaal dat overblijft is zeker niet slecht, maar nu ook weer niet van wereldformaat. Misschien dat Iris Kuijpers daarvoor toch net iets te weinig te vertellen had.

De schilder, de duif en de dingen (Paul de Moor) - 10+ =====
Heel poëtisch sfeerportret van het dorp waarin kunstenaar Roger Raveel opgroeide en welke invloed dat had op zijn werk. De score die ik geef is vanuit mijn standpunt als volwassene, want ik stel me de vraag of er kinderen zijn die dit willen lezen. Ik vrees dat het daarvoor metaforisch veel te ver gaat. Hier schreef ik daar een opiniestuk over.

een dieet van andere boeken

Gisteren hadden we Marjolijn Hof te gast in onze bib. Ze gaf een schitterende lezing aan de kinderen van het zesde leerjaar en mocht een Gouden Lijstje onthullen.

De kinderen vroegen haar welke boeken ze zelf het liefst leest. Maar diplomatisch als ze is, wilde ze daar niet op antwoorden. "Maar het is belangrijk dat je heel veel verschillende dingen leest," zei ze. "Wat lezen jullie bijvoorbeeld?"
"Geronimo Stilton," klonk het in koor.
"En wat nog?" vroeg Marjolijn.
"Niks," zeiden de kinderen. "Alleen maar Geronimo Stilton."
"Als ik je baas was, dan zou ik je op een dieet zetten van andere boeken," zei Marjolijn.

Overigens liet ze het daar niet bij. Ze durfde echt wel met de kinderen in discussie te gaan en probeerde hen duidelijk te maken dat een boek van Stilton, dat geschreven wordt door een team, toch iets heel anders is dan een boek geschreven door een auteur. Maar nooit keek ze op de kinderen hun leesgedrag neer. En dat was knap.